Që në dhjetë minutat e parë të filmit “Era” më kapi një marramendje. Jo nga ideja a nga tregimi. Por, nga pamja. Gjithçka ishte aq e mjegullt sa më duhej të kapesha për karrige për të mos rënë. Kur filmi u krye isha i dërrmuar. S’e dija se a po dilja prej një dhome torture apo prej një kinemaje.
Pamja ishte përnjëmend një katastrofë estetike. Regjisorja duke dashur të na kthente në Prishtinën e viteve ’90 i kishte fshehur elementet e kudondodhura të Prishtinës së sotme. Por përpjekja për fshehje të kësaj Prishtine ishte aq enorme, mbikoncentrimi në këtë fshehje ishte aq i madh, sa po kryhej efekti i kundërt. Kjo Prishtina jonë moderne, e gërditshme, e neontë, hiperkonsumerike dilte sheshit bash sepse fshehja të thoshte “kujtohu çfarë pamje po turbulloj”.
Pamja ishte aq e shkarravitur sa dukej më shumë si një film vizatimor me surrate njerëzish që notonin nëpër një asgjë të madhe. Pikërisht këto surrate fokusoheshin aq shumë sa s’kishte kuptim. Kamera u var pas tyre si një qen i uritur. Dhe, kur e sheh për 90 minuta, kjo të çon në një farë monotonie të pabesueshme emocionale.
Po merrem me këtë problem sepse është tepër elementar. Filmi është pamje. Në kinema ke përpara një mur gjigant me imazh. 30-40 metra gjatësi dhe 20-30 metra lartësi. Dhe kur ai imazh i madh është i mjegullt për 90 minuta, atëherë truri yt sfilitet duke u përpjekë që t’i japë kuptim. Por, edhe pse sfilitet ai provon pa rreshtë. Kështu që pastaj të kapë marramendja dhe të topiten ndjesitë.
Të merremi tash me atë që e tregonin pamjet e stërfokusuara. | Prej këtu ka ‘spoilers’. |
Era Gashi – e luajtur mirë nga Zana Berisha – është një nxënëse e shkollës së mesme me një karakter paksa rebel që thyhet e përthyhet e stërthyhet nga mundimet e fillimit të viteve ’90 në Prishtinë. Së pari, ajo paragjykohet dhe fyhet për lidhjen e dashurisë me një djalë serbo-shqiptar. Më pas, babain ia largojnë nga puna ashtu si shumicën e kosovarëve në atë kohë, që i detyron të largohen nga banesa në Prishtinë në pamundësi për me pagu kredinë. Shkojnë në fshat te gjyshja. Për Erën kjo është veçanërisht e rëndë sepse përbën ndarje prej jetës që e bënte në Prishtinë. Ta zëmë, edhe pse ende e mitur (ishte ende në shkollë të mesme) ajo pi cigare, merr bari (marihuanë), shkon nëpër lokale të natës dhe ka liri të madhe erotike për kohën.
E gjithë ngjarja e mëpastajme është një vallëzim nëpër rrethana historike të rënda për Kosovën tonë. Apartheid. Shtëpi të kthyera në shkolla. Varfëri e skajshme. Emigracion i detyruar nga Serbia dhe nga ajo varfëri e skajshme. Zatetje kurdoherë e dhunshme me shtetin.
Era e gjen veten të rrënuar poshtë rrënojave gjigante të një ngrehine sociale të shembur. Kërkon lirinë erotike të saj në një kohë që s’i jep as lirinë për me marrë frymë lirshëm.
Një gjë tjetër interesante është ta shohësh Erën derisa thyhet, ngrihet, thyhet sërish e ringrihet sërish. Por, sa herë që ngrihet është duket më e mundur dhe më e humbur (ta zëmë, e pranon martesën me një komshi në fshat kur e sheh që s’ka kah ia mbanë).
