Qysh e prishi një kapadai ‘aksidentalisht’ demokracinë e Kosovës në vitin 2014

Ishte 8 qershori i vitit 2014. Atë ditë u mbajtën zgjedhjet e parakohshme që ishin vlerësu si më të lirat dhe më demokratiket deri në atë kohë. Në mbrëmje dolën rezultatet preliminare. PDK-ja doli e para dhe e nisi festën. Mirëpo, s’do ta përfundonte. Pasnesër në mëngjes, më 10 qershor, LDK-ja që doli e dyta njoftoi se kishte bërë koalicion me AAK-në dhe Nismën. Menjëherë më pas, këtyre tri partive iu bashkua edhe Vetëvendosja. PDK-ja do të mbetej në opozitë.

Shiko si video: 

Mendojeni edhe një herë: veç dy ditë pas mbajtjes së zgjedhjeve u krijua koalicioni qeveritar.

U integruan programet, u ndanë pozitat. Isa Mustafa pranoi të bëhej kryetar i Kuvendit (priste të bëhej president). Ramush Haradinaj do të bëhej kryeministër. Albin Kurti do të bëhej ministër i punëve të jashtme (do ta udhëhiqte edhe dialogun me Serbinë). Fatmir Limaj, ministër i infrastrukturës.

Këto parti së bashku i kishin afër 55%. Partia e vetme që do të mbeste në opozitë, PDK-ja, i kishte 30.

Gjithçka ishte në përputhje të plotë me demokracinë tonë përfaqësuese dhe frymën tonë kushtetuese. Përgjegjësia për formimin e institucioneve të reja ishte e të gjitha partive e koalicioneve në Kuvend, e jo e vetëm njërës prej tyre. Faji dhe meritat ishin të të gjithëve, dhe jo vetëm e njërës. Kishim një demokraci që synonte përfaqësimin e të gjitha shtresave shoqërore, e të cilat mund të ishin të ndryshme dhe antagoniste me njëra-tjetrën. Ky ishte modeli ynë demokratik që po jetësohej tamam qysh duhej.

Por, ja që në krye të Gjykatës Kushtetuese qëlloi një kapadai i cili prishi gjithçka.

Përmbysja e madhe

Me anë të Aktgjykimit të gushtit 2014 nga Gjykata Kushtetuese me kryetar Enver Hasanin, u vendos që partia e parë vlente më shumë se të gjitha partitë tjera parlamentare të bëra bashkë. Isa Mustafa u shpall kryekuvendar antikushtetues. Dhe VLAN-i u shpërbë.

Rrjedhojat fillestare të këtij “vendimi të mbrapshtë” – siç e quan nënkryetari i Gjykatës Kushtetuese Kadri Kryeziu – ishte ofrimi i një karte tepër të madhe për PDK-në si partia e parë. Asaj i takonte gati gjithçka siç i takonte një partie që i merrte 50%. Mirëpo, rrjedhojat e mëpastajme ishin shumë më të rënda për demokracinë tonë. Bile edhe për PDK-në.

Ky aktgjykim (që duket se paragjykonte që PDK-ja do të dilte gjithmonë e para me shumicë relative) i dha partisë që dilte e para me shumicë relative një avantazh aq të madh sa e paralizoi plotësisht vullnetin e partive tjera parlamentare që të përfshiheshin në formim të institucioneve. E gjithë gara u bë garë për vendin e parë. Nëse s’del i pari, i vetmi hap serioz është me blloku gjithçka.

Shumica absolute (që ishte mbi gjysma e vendeve në Kuvend) u relativizua ndërsa shumica relative (më shumë vende se partitë/koalicionet e tjera politike) u absolutizua.

Polarizimi

Ky përçudnim logjikshëm na e solli një frymë thellësisht anti-demokratike në garat e mëpastajme zgjedhore. Meqë shumica relative u bë praktikisht absolute atëherë asaj i takonte praktikisht edhe përgjegjësia absolute për me i formu institucionet.

Shkaku i kësaj përgjegjësie absolute, PDK-ja edhe pse doli e para në vitin 2014 (dhe, edhe pse garoi me kandidat për kryeministër) u detyru të hiqte dorë nga pozita më e rëndësishme në vend, ajo e kryeministrit.

Në vitin 2017 formoi koalicion parazgjedhor me AAK-në dhe Nismën. Pra kryeministrin e dorëzoi qysh para zgjedhjeve.

Në zgjedhjet e vitit 2019, dolën të parat dy partitë që kishin qenë në opozitë (VV dhe LDK) dhe kishin pasë bashkëpunim mjaft të shëndoshë me njëra-tjetrën. Por, pas daljes së rezultateve ku Vetëvendosje doli e para me vetëm 1.2 për qind më shumë se LDK-ja që doli e dyta, raporti mes tyre u përkeqësu. Partia që doli e para (edhe pse me vetëm 26 për qind) nisi të sillej me absolutizmin që kërkohej nga Gjykata Kushtetuese në vitin 2014. Ajo e kishte fitu garën automobilistike. Asaj i takonte gjithçka qysh në nisje. Dhe prandaj, koalicioni me LDK-në – shumica absolute që krijuan në Kuvend – nuk zgjati as dy muaj.

Kësisoji, meqë shumica absolute në Kuvend ishte relativizu së tepërmi nga fuqia që kishte marrë shumica relative (partia e parë) u kriju detyrimi logjik që të mos kishim fare shumicë absolute nga bashkëpunimi mes partive. Të kishim shumicë absolute prej vetëm një partie. Dhe mundësisht, prej vetëm një individi.

Vetëvendosje e kuptoi se autoritarizmi ishte destinacioni ku çonin rregullat e reja të Kushtetueses. Dhe nisi të sillej në formë autoritare.

Por, Vetëvendosja s’ka qenë gjithmonë e këtillë. Para atij aktgjykimi famëkeq, Albin Kurti pranonte ta kishte shef në qeveri Ramush Haradinajn edhe pse i kishte marrë 4% më shumë në zgjedhje. Partia e tij e kishte në statut një pikë që thoshte se nëse kryetari i partisë bëhej kryeministër, atëherë ai duhej të jepte dorëheqje nga detyra e kryetarit në mënyrë që të kishte një mekanizëm shtesë të llogaridhënies.

Sot, ai veprim i Kurtit e ai nen i Vetëvendosjes duken të paimagjinueshme. Dhe dorën në zemër, kjo përkeqje autoritare po vërehet edhe te LDK-ja e Abdixhikut. Ai e refuzoi me përbuzje ftesën për koalicion që i bëri Kurti ndërkohë që e refuzon kategorikisht edhe PDK-në. Sillet sikur t’i kishte 50% derisa i ka marrë vetëm 18. Edhe Abdixhiku e ka kuptu se këto janë rregullat e reja të lojës. Nëse nuk sillesh në formë autoritare, e pëson.

Qartazi, ky nuk ishte qëllimi i Enver Hasanit dhe Gjykatës Kushtetuese. Ata donin thjesht që t’i jepnin avantazh të madh partisë së parë kur i negocionte koalicionet qeverisëse me partitë tjera. Por, bashkë me atë avantazh ia dhanë edhe përgjegjësinë absolute për ta bërë një gjë të tillë.

Para asaj përgjegjësie absolute, partia e parë me shumicë relative s’ka zgjidhje tjetër: ose të bëhet autoritare duke i kërku 50% ose të poshtërohet nëpër negociata me parti që i kanë tre deputetë dhe e kërkojnë pozitën e kryekuvendarit. Ngërçi aktual veç sa ka nis. Pati ngërç për verifikimin e mandateve. Pati ngërç për kryetarin e kuvendit. Për mënyrën e votimit. Do të ketë ngërç pastaj për nënkryetarët e Kuvendit. E pastaj edhe për Qeverinë, përbërjen e saj, presidenten që i del mandati në prill. Ngërçe deri në pafundësi deri t’i gërditet shoqërisë demokracia.

Kjo është ajo që ndodhë kur institucionet s’janë përnjëmend të pavarura.